Prowadzenie ćwiczeń dla kobiet w ciąży prawidłowej

Kwalifikacja dedykowana jest osobom prowadzącym lub planującym prowadzenie zajęć ruchowych z kobietami w ciąży np. w fitness klubach, ośrodkach sportowych, szkołach rodzenia, centrach zdrowia. Kierowana jest głównie do instruktorów i trenerów różnych form sportu dla wszystkich, mających doświadczenie w prowadzeniu zajęć sportowych z kobietami w okresie rozrodczym.

- kwalifikację instruktora lub trenera dowolnej formy aktywności fizycznej. Akceptowane są kwalifikacje instruktorskie i trenerskie uzyskane zgodnie z prawem obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. z 2022 r. poz. 1599 i 2185 oraz z 2023 r. poz. 1617, 1688 i 1718) deregulującej zawód instruktora rekreacji ruchowej oraz legitymacje i dyplomy instruktora i trenera sportu wydane przed wejściem w życie ustawy z dnia 13 września 2013 r. o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów (Dz. U. poz. 829), a także kwalifikacje uzyskane po 2010 r., potwierdzone przez akademie wychowania fizycznego, związki i federacje sportowe, podmioty akredytowane przez międzynarodowe organizacje reprezentatywne dla danego obszaru sportu oraz instytucje mające uprawnienia do certyfikowania kadr sportu zgodnie ze Zintegrowanym Systemem Kwalifikacji (w przypadku kwalifikacji instruktorskich lub trenerskich nadawanych przez inne niż wymienione organizacje dokumenty potwierdzające umiejętności będą poddawane osobnej weryfikacji),
- co najmniej wykształcenie średnie lub ukończone studia wyższe o kierunku rekreacja ruchowa, sport, wychowanie fizyczne, fizjoterapia lub pokrewnym,
- zaświadczenie o ukończeniu szkolenia z zakresu udzielania pomocy przedmedycznej w ciągu ostatnich trzech lat,
- oświadczenie o niekaralności związanej z wykonywaniem działalności zawodowej w obszarze objętym kwalifikacją,
- zaświadczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do wzmożonej aktywności fizycznej.

Osoba posiadająca kwalifikację "Prowadzenie ćwiczeń dla kobiet w ciąży prawidłowej" może być zatrudniona w fitness klubach, ośrodkach sportu i rekreacji, centrach zdrowia, szkołach rodzenia oraz innych podmiotach prowadzących zajęcia ruchowe dla kobiet w ciąży oraz zajęcia przygotowujące do porodu. Kwalifikacja może być również wykorzystana przez osoby prowadzące działalność gospodarczą w zakresie ww. usług. Perspektywą dalszego uczenia się dla posiadaczy tej kwalifikacji może być uzyskanie umiejętności w kierunku prowadzenia ćwiczeń po porodzie oraz prowadzenia procesu treningowego dla zawodniczek w ciąży.

Certyfikat ważny 5 lat. Ważność dokumentu zostanie przedłużona po uzyskaniu pozytywnej oceny z testu teoretycznego.

Kwalifikacja "Prowadzenie ćwiczeń dla kobiet w ciąży prawidłowej" jest odpowiedzią na globalny trend popularyzowania ćwiczeń dla kobiet ciężarnych. Rekomendacje co do ćwiczeń w ciąży publikowane są miedzy innymi przez Światową Organizację Zdrowia (1) oraz podmioty reprezentujące obszar położnictwa w wielu krajach (2), w tym m.in. w Australii (3), Danii (4), Kanadzie (5), Norwegii (6), Południowej Afryce (7), USA (8, 9) i Wielkiej Brytanii (10). Tematyka aktywności fizycznej w okresie okołoporodowym poruszana jest również w rekomendacjach Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (11). Badania naukowe z ostatnich 30 lat dowodzą, że ćwiczenia w ciąży prowadzą do wielu korzyści zdrowotnych dla matki i dziecka oraz warunkują prawidłowy przebieg ciąży, porodu i połogu (12, 13). W szczególności efektywnie obniżają ryzyko cukrzycy ciążowej, stanu przedrzucawkowego, nadciśnienia ciążowego, nadmiernego przyrostu masy ciała, wysiłkowego nietrzymania moczu, cięcia cesarskiego, porodu instrumentalnego, komplikacji okołoporodowych, makrosomii płodu i noworodka, bólów pleców, depresji okołoporodowej (14). Dowiedziono również, że ćwiczenia w ciąży mają długofalowy efekt na zdrowie dzieci, włącznie z obniżeniem u nich ryzyka otyłości w przyszłości. Dlatego w europejskim dokumencie "EU Action Plan on Childhood Obesity 2014-2020" jednym ze strategicznych działań w prewencji otyłości u dzieci była popularyzacja aktywności fizycznej u kobiet ciężarnych (15). Według aktualnych zaleceń, kobieta w ciąży prawidłowej powinna wykonywać ćwiczenia przez co najmniej 150 minut w tygodniu, w dowolnie podzielonych odcinkach czasowych (najlepiej codziennie), z co najmniej umiarkowaną intensywnością (odpowiadającą szybkiemu marszowi). Kobiety, który uczestniczyły w intensywnych formach ruchu (np. odpowiadających bieganiu) lub których poziom aktywności przed ciążą był wysoki, mogą kontynuować ćwiczenia pod warunkiem, że ich stan zdrowia nie będzie ulegał pogorszeniu i będą systematycznie konsultowały się z lekarzem prowadzącym ciążę. Kobiety nieaktywne fizycznie przed ciążą powinny rozpoczynać od 10-15-minutowych sesji ćwiczeń, stopniowo je wydłużając, aby osiągnąć rekomendowany poziom (1). O ile nie są to sporty ekstremalne, większość form ruchowych uznawana jest za bezpieczne i korzystne dla ciąży (16), w tym również odpowiednio dostosowane ćwiczenia o wysokiej intensywności (17). Obecnie nieaktywność w ciąży traktowana jest jako zachowanie ryzykowne. Z kolei zalecenie do "tzw. polegiwania w łóżku" i ograniczenia jakiejkolwiek wysiłku fizycznego, bardzo często rutynowo wydawane przez lekarzy, może prowadzić do zakrzepicy, demineralizacji kości oraz znacznego spadku wydolności fizycznej kobiety (8). Pomimo coraz mocniejszych dowodów naukowych potwierdzających konieczność regularnego wykonywania ćwiczeń w ciąży, nadal zbyt wiele kobiet ciężarnych jest nieaktywna lub niewystarczająco aktywna. W badaniach epidemiologicznych prowadzonych w Polsce w latach 2009-2011 ponad połowa kobiet przyznała, że nie wykonywała żadnych ćwiczeń w ciąży (18). Tylko 15% z nich deklarowało wykonywanie ćwiczeń w ciąży codziennie lub częściej niż trzy razy w tygodniu. Statystyki te w dużym stopniu zostały potwierdzone przez badania przeprowadzone w 2020 wśród ponad 9 tysięcy polskich kobiet (19). Do przyczyn tego zjawiska leży m.in. brak informacji o ćwiczeniach w ciąży (20, 21) oraz brak społecznego wsparcia (19). Dla niektórych kobiet sama ciąża jest wystarczającym powodem, aby nie ćwiczyć (22, 23). Kluczową rolę w edukowaniu kobiet ciężarnych i mobilizowaniu ich do ćwiczeń powinni odgrywać specjaliści różnych form ruchu. Jednakże badania wykazały, że instruktorzy sportu powszechnego posiadają niski poziom wiedzy o aktywności fizycznej w ciąży (24). Pomimo, że są oni świadomi ogólnych korzyści zdrowotnych wynikających z ćwiczeń w ciąży, brakuje im kompetencji do planowania i prowadzenia sesji ćwiczeń z ciężarnymi klientkami. Ciąża wiąże się z wieloma zmianami morfologicznymi, fizjologicznymi, biomechanicznymi i psychologicznymi, które powinny być uwzględniane w zajęciach ruchowych (16). Zajęcia takie powinny poprawiać ogólną kondycję kobiet i ich samopoczucie, przeciwdziałać lub łagodzić skutki dolegliwości ciążowych (tj. bóle pleców, nietrzymanie moczu), a także przygotowywać do porodu i zadań macierzyństwa. Z tego względu instruktorzy ćwiczeń dla kobiet w ciąży, poza kompetencjami typowymi dla instruktorów sportu powszechnego, powinni posiadać podstawową wiedzę z zakresu położnictwa. Dzięki temu będą mogli zaplanować i zrealizować zajęcia z uwzględnieniem potrzeb i możliwości kobiet ciężarnych. Badania prowadzone w 2015 r. wykazały, że 70% pracodawców z branży fitnessu uznało zajęcia dla kobiet w ciąży jako rozwojowy kierunek. Niestety tylko jedna trzecia z nich jest przekonana o kompetencjach swoich pracowników do prowadzenia tego typu zajęć (25). Włączenie do ZSK kwalifikacji "Prowadzenie ćwiczeń dla kobiet w ciąży prawidłowej" może przyczynić się do podniesienia poziomu przygotowania zawodowego specjalistów ćwiczeń pracujących w tym obszarze, a przez to również aktywności fizycznej w ciąży u polskich kobiet.

Źródła:
1. WHO. WHO guidelines on physical activity and sedentary behaviour. Geneva: World Health Organization. Geneva: World Health Organization; 2020.
2. Szumilewicz A, Worska A, Santos-Rocha R, Oviedo-Caro MÁ. Evidence-based and practice-oriented guidelines for exercising during pregnancy. In: Santos-Rocha R, editor. Exercise and Physical Activity During Pregnancy and Postpartum Evidence-Based Guidelines. 2 ed. Cham, Switzerland: Springer Nature Switzerland AG; 2022. p. 177-217.
3. Brown WJ, Hayman M, Haakstad LAH, Lamerton T, Mena GP, Green A, et al. Australian guidelines for physical activity in pregnancy and postpartum. Journal of Science and Medicine in Sport. 2022;25(6):511-9.
4. Healthy habits - before, during and after pregnancy2010. Available from: https://www.sst.dk/en/health-and-lifestyle/~/media/BCB704A368E3404C8CEEAE057CDEDE26.ashx.
5. Mottola MF, Davenport MH, Ruchat S-M, Davies GA, Poitras V, Gray C, et al. No. 367-2019 Canadian Guideline for Physical Activity throughout Pregnancy. Journal of obstetrics and gynaecology Canada : JOGC = Journal d"obstetrique et gynecologie du Canada : JOGC. 2018;40(11):1528-37.
6. Holan S, Mathiesen M, Petersen K. A National Clinical Guideline for Antenatal Care. Short version2005. Available from: https://helsedirektoratet.no/Lists/Publikasjoner/Attachments/404/National-clinical-guideline-for-antenatal-care-short-version%20-IS-1339.pdf.
7. Barsky E, Smith T, Patricios J, Collins R, Branfield A, Ramagole M. South African Sports Medicine Association Position Statement on Exercise in Pregnancy. South African Journal of Sports Medicine. 2012;24(2):69-71.
8. ACOG. ACOG Committee Opinion No. 804: Physical Activity and Exercise During Pregnancy and the Postpartum Period. Obstetrics and Gynecology [Internet]. 2020; 135(4):[e178-e88 pp.].
9. ACSM. ACSM information on Pregnancy Physical Activity. American College of Sports Medicine; 2020.
10. NHS. Exercise in Pregnancy Exercise in pregnancy - NHS (www.nhs.uk): National Health Service; 2020 [Available from: Exercise in pregnancy - NHS (www.nhs.uk).
11. PTG. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie opieki przedporodowej w ciąży o prawidłowym przebiegu. Poznań: PTG; 2005.
12. Davenport MH, Meah VL, Ruchat S-M, Davies GA, Skow RJ, Barrowman N, et al. Impact of prenatal exercise on neonatal and childhood outcomes: a systematic review and meta-analysis. British Journal Of Sports Medicine. 2018;52(21):1386-96.
13. Mottola MF, Davenport MH, Ruchat S-M, Davies GA, Poitras VJ, Gray CE, et al. 2019 Canadian guideline for physical activity throughout pregnancy. British Journal of Sports Medicine. 2018;52(21):1339-46.
14. de Castro R, Antunes R, Mendes D, Szumilewicz A, Santos-Rocha R. Can Group Exercise Programs Improve Health Outcomes in Pregnant Women? An Updated Systematic Review. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2022;19(8).
15. EU Action Plan on Childhood Obesity 2014-20202014. Available from: https://ec.europa.eu/health/sites/health/files/nutrition_physical_activity/docs/childhoodobesity_actionplan_2014_2020_en.pdf.
16. Szumilewicz A, Santos-Rocha R. Exercise selection and adaptations during pregnancy. In: Santos-Rocha R, editor. Exercise and Physical Activity During Pregnancy and Postpartum Evidence-Based Guidelines. 2 ed. Cham, Switzerland: Springer Nature Switzerland AG; 2022. p. 275-361.
17. Szumilewicz A, Santos-Rocha R, Worska A, Piernicka M, Yu H, Pajaujiene S, et al. How to HIIT while pregnant? The protocols characteristics and effects of high intensity interval training implemented during pregnancy - a systematic review. Baltic Journal of Physical Activity and Health. 2022;14(1):1-16.
18. Wojtyła A, Kapka-Skrzypczak L, Biliński P, Paprzycki P. Physical activity among women at reproductive age and during pregnancy (Youth Behavioural Polish Survey - YBPS and Pregnancy-related Assessment Monitoring Survay - PrAMS) - epidemiological population studies in Poland during the period 2010-2011. Annals of Agricultural and Environmental Medicine. 2011;18(2):365-74.
19. Walasik I, Kwiatkowska K, Kaczynska KK, Szymusik I. Physical Activity Patterns among 9000 Pregnant Women in Poland: A Cross-Sectional Study. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2020;17(5).
20. Nascimento SL, Surita FG, Godoy AC, Kasawara KT, Morais SS. Physical Activity Patterns and Factors Related to Exercise during Pregnancy: A Cross Sectional Study. PLoS ONE. 2015;10(6):1-14.
21. Connolly C, P., Feltz D, L., Pivarnik J, M. Overcoming Barriers to Physical ActivityDuring Pregnancy and the Postpartum Period: The Potential Impact of Social Support. Kinesiology Review. 2014;3(2):135-48.
22. Atkinson L, Parsons J, Jackson BR. Exercise in pregnancy - UK women"s views and experiences: results of an online survey. Pregnancy Hypertension. 2014;4(3):231-.
23. Wojtyła A, Kapka-Skrzypczak L, Paprzycki P, Skrzypczak M, Biliński P. Epidemiological studies in Poland on effect of physical activity of pregnant women on the health of offspring and future generations - adaptation of the hypothesis development origin of health and diseases. Annals of Agricultural and Environmental Medicine. 2012;19(2):315-26.
24. Worska A, Szumilewicz A. Aktywność fizyczna kobiet w ciąży w świadomości przyszłych instruktorów rekreacji ruchowej. Journal of Education, Health and Sport. 2015;5(8):91-102.
25. Cieśla A. Oferta zajęć ruchowych dla kobiet w ciąży oraz kompetencje instruktorów w opiniach pracodawców Gdansk. Praca magisterska: Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku; 2016.

Do tej pory żadna z kwalifikacji nadawanych poza systemami oświaty i szkolnictwa wyższego włączonych do ZSK nie potwierdza przygotowania do wykonywania podobnych zadań zawodowych. Natomiast część zestawu efektów uczenia się 01 "Opisywanie podstaw planowania i prowadzenia ćwiczeń dla kobiet w ciąży" może być osiągana w kształceniu położnych oraz lekarzy ginekologów-położników. Z kolei w toku studiów o kierunku fizjoterapia, rekreacja ruchowa lub pokrewnym prawdopodobne jest uzyskanie efektów uczenia się również z pozostałych trzech zestawów: 02 "Planowanie programu ćwiczeń dla kobiet w ciąży", 03 "Realizowanie zajęć ruchowych dla kobiet w ciąży" oraz 04 "Promowanie ćwiczeń dla kobiet w ciąży". Jednak osiąganie efektów uczenia się zdefiniowanych dla kwalifikacji "Prowadzenie ćwiczeń dla kobiet w ciąży prawidłowej" w toku studiów uwarunkowane jest doborem treści kształcenia przez poszczególne uczelnie.

1. Etap weryfikacji

1.1. Metody
Do weryfikacji efektów uczenia się z zestawu 1 stosuje się test teoretyczny. Do weryfikacji efektów uczenia się z zestawu 2 stosuje się obserwację w warunkach symulowanych spotkania z uczestniczką przed rozpoczęciem ćwiczeń w ciąży, w tym przeprowadzenia wstępnego wywiadu oraz zadanie praktyczne polegające na samodzielnym przygotowaniu konspektu 30-minutowych zajęć ruchowych dla kobiet w ciąży w formie pisemnej wraz z propozycjami modyfikacji dla sytuacji określonych w opisie przypadku uczestniczki zajęć. Do weryfikacji efektów uczenia się z zestawu 3 stosuje się obserwację w warunkach symulowanych prowadzenia 30-minutowych zajęć ruchowych dla kobiet w ciąży. Do weryfikacji efektów uczenia się z zestawu 4 stosuje się obserwację w warunkach symulowanych dyskusji prowadzonej z uczestniczką zajęć. Obserwacja w warunkach symulowanych może być uzupełniona rozmową z komisją walidacyjną, zwaną dalej "komisją". Dopuszcza się stosowanie analizy dowodów lub deklaracji w weryfikacji części lub wszystkich efektów uczenia się.

1.2. Zasoby kadrowe
Weryfikację efektów uczenia się przeprowadza komisja składająca się z co najmniej trzech osób, które:
ukończyły studia wyższe o kierunku rekreacja ruchowa, sport, wychowanie fizyczne, fizjoterapia lub pokrewnym,
posiadają co najmniej 5-letnie doświadczenie w prowadzeniu zajęć ruchowych dla kobiet w ciąży,
posiadają co najmniej 5-letnie doświadczenie w szkoleniu (w tym egzaminowaniu) instruktorów, trenerów, fizjoterapeutów i inne w zakresie prowadzenia zajęć ruchowych dla kobiet w ciąży.
Dodatkowo co najmniej jeden z członków komisji musi posiadać doświadczenie w zakresie działań związanych z wdrażaniem Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Te same wymogi powinny spełnić osoby projektujące walidację dla niniejszej kwalifikacji.

1.3. Sposób organizacji walidacji oraz warunki organizacyjne i materialne
Niezbędne warunki organizacyjne i materialne do prawidłowego prowadzenia walidacji:
sala do przeprowadzenia testu teoretycznego i do obserwacji w warunkach symulowanych wywiadu z uczestniczką,
sala sportowa wraz z typowym sprzętem sportowym (tj. maty, piłki gumowe, hantle, gumy oporowe oraz sprzęt nagłaśniający do odtwarzania muzyki),
co najmniej jedna ochotniczka uczestnicząca w symulacjach.

2. Etapy identyfikowania i dokumentowania
Nie określa się wymagań do tych etapów.

Pozyskano wiele opinii specjalistów na różnych etapach konsultacji wniosku o włączenie kwalifikacji do ZSK. Większość specjalistów, a także członków Rady ds. Kształcenia i Doskonalenia Kadr Kultury Fizycznej, uznała , że jest ogromne zapotrzebowanie rynku na osoby z potwierdzonymi efektami uczenia się, które zawiera kwalifikacja i jest znakomitym uzupełnieniem dla kwalifikacji uzyskiwanych w kształceniu formalnym na wybranych kierunkach medycznych.