Prowadzenie terapii osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu

Osoby z wyższym wykształceniem, w szczególności absolwenci kierunków: psychologia, pedagogika, pedagogika specjalna, studia humanistyczne ze specjalnością pedagogiczną. Osoby wykonujące zawód nauczyciela, logopedy, neurologopedy, oligofrenopedagoga.

Do procesu weryfikacji osiągnięcia efektów uczenia się wymaganych dla kwalifikacji przystępuje kandydat posiadający: 1) wykształcenie wyższe (licencjackie lub magisterskie) psychologiczne lub pedagogiczne; 2) minimum 2 lata udokumentowanej pracy pomocowej lub terapeutycznej lub edukacyjnej w instytucjach świadczących usługi terapeutyczne lub edukacyjne dla osób z niepełnosprawnościami lub całościowymi zaburzeniami rozwoju.

Osoba uzyskująca kwalifikację może znaleźć zatrudnienie (pod warunkiem spełnienia innych wymagań do pracy w danym typie placówki, np. uprawnień pedagogicznych) w: - placówkach dziennych wsparcia osób z zaburzeniami rozwoju; - placówkach wczesnego wspomagania rozwoju; - przedszkolach publicznych i niepublicznych; - przedszkolach specjalnych; - szkołach publicznych i niepublicznych; - specjalnych ośrodkach szkolno - wychowawczych; - Ośrodkach Rewalidacyjno - Edukacyjno - Wychowawczych; Kwalifikacja może być także przydatna osobom pełniącym funkcje: - Nauczyciela wspomagającego w przedszkolu; - Nauczyciela w przedszkolu; - Nauczyciela w szkołach specjalnych; - Nauczyciela w szkole; - Terapeuty zajmującego się wczesnym wspomaganiem rozwoju; - Logopedy oraz neurologopedy; ; - Opiekuna w domach pomocy społecznej; - Opiekuna warsztatów terapii zajęciowej; Opiekuna wytchnieniowego osób z ASD; - Asystenta osoby niepełnosprawnej; - Pracownik socjalny, asystent rodziny; - Instruktora terapii zajęciowej; - Trenerzy samodzielności w mieszkaniach treningowych; - Pielęgniarki.

Nie określa się

Autyzm uznaje się za jedno z najcięższych zaburzeń rozwojowych. Liczba osób z tym zaburzeniem zwiększa się w bardzo szybkim tempie. W latach 80-tych autyzm na świecie diagnozowano u jednego dziecka na 2000 (0,05 proc.) (2) W ostatnich latach za sprawą lepszego dostępu do diagnozy obserwuje się przyrost ilości osób z ASD. Światowa Organizacja Zdrowia podaje, że 1 na 160 urodzonych dzieci ma zaburzenia ze spektrum autyzmu (4). Według danych Autism Europe 0,6 % populacji Unii Europejskiej dotkniętych jest autyzmem, co stanowi około 5 milionów osób (szacunki z 2009 r.). Z kolei z szacunków dotyczących Stanów Zjednoczonych wynika, iż jedno na 166 urodzonych dzieci jest dotkniętych tym rodzajem niepełnosprawności. Centrum Kontroli i Zapobiegania Chorobom (CDC) szacuje, że w 2016 roku w Stanach Zjednoczonych u 1 na 54 dzieci w wieku 8 lat miało ASD. Częstość występowania ASD w USA wzrosła ponad dwukrotnie w latach 2000-2002 i 2010-2012, ustabilizowała się bez statystycznie istotnego wzrostu w latach 2014-2016 (5, 6) W 2008 rok ONZ uznał autyzm za jeden z największych problemów zdrowotnych świata (3). Nie ma dokładnych danych co do liczby osób z autyzmem w Polsce. Jednak przyjmując dane z badań epidemiologicznych przeprowadzanych w różnych krajach (w Polsce takich badań nie było) należy ocenić, iż w naszym kraju osób tych może być co najmniej 30 000, a nawet dużo więcej (3). Analiza danych z lat szkolnych 2016/2017 - 2018/2019 przeprowadzonych w Polsce przez NIK, pokazuje, że liczba uczniów, u których rozpoznano autyzm i zespół Aspergera zwiększała się corocznie o 20 proc. W roku szkolnym 2018/2019 z kształcenia specjalnego w szkołach i przedszkolach korzystało ponad 54 tys. dzieci z tymi niepełnosprawnościami. Oznacza to, że zdiagnozowano autyzm lub zespół Aspergera u jednego ucznia na 115 (0,87 proc.) (2). W Stowarzyszeniu Pomocy Osobom Autystycznym w Zielonej Górze jest aktualnie ok 240 beneficjentów z ASD. Rocznie przybywa ok 20 nowych. Do diagnozy zaburzeń ze spektrum autyzmu zgłaszanych jest rocznie ponad 100 osób. Na podstawie informacji z różnych instytucji i placówek, własnych statystyk Fundacji SYNAPSIS oraz pilotażowych badań liczby orzeczeń o niepełnosprawności na Mazowszu w 2006 r., liczbę dzieci i młodzieży dotkniętych autyzmem na terenie woj. mazowieckiego (bez osób dorosłych) w 2008 r. szacowano na powyżej 1000 osób. Dodatkowo w bazie Fundacji znajduje się ponad 300 zidentyfikowanych dorosłych osób z autyzmem w woj. mazowieckiego. Osób tych musi być znacznie więcej, ponieważ Fundacja nie prowadziła działań identyfikujących mających na celu stworzenie takiej listy, a jej powstanie wyniknęło ze zgłoszeń samych rodziców osób z autyzmem zainteresowanych pomocą ze strony Fundacji(3). Osoby z ASD po 24 roku życia bardzo często pozostają bez wsparcia. Większość osób z autyzmem lub zespołem Aspergera wymaga, po zakończeniu edukacji, pomocy w przygotowaniu do pracy i samodzielnego życia. Bowiem sam fakt zakończenia nauki nie powoduje, że te osoby pozbywają się problemów wynikających z ich schorzeń. Warsztaty Terapii Zajęciowej oraz Domy Pomocy Społecznej są nieprzygotowane na przyjęcie takich osób ze względu na brak miejsc i specjalistów. Warto również wspomnieć, że przy braku specjalistycznego wsparcia wzrasta prawdopodobieństwo wystąpienia zachowań agresywnych u osób ze spektrum autyzmu. Ma to też wpływ na małą samodzielność i duże uzależnienie od osób trzecich. Po zakończeniu edukacji osoby autystyczne lub z zespołem Aspergera mogą podjąć zatrudnienie na tzw. otwartym rynku pracy. Badania społeczne pokazują, że przy odpowiednim wsparciu jest możliwe osiągnięcie przez osoby, u których nie wystąpiły deficyty intelektualne, znacznego poziomu samodzielności. Jednak wskaźnik zatrudnienia osób z tymi zaburzeniami w Polsce jest niższy od jednego procenta, podczas gdy w krajach Europy Zachodniej wynosi nawet kilkanaście procent (2). Wszystkie te dane wskazują, że wsparcie terapeutów osób z autyzmem jest potrzebne osobom z ASD i ich rodzinom na każdym etapie życia osoby z tą niepełnosprawnością. Z racji tego, że obserwujemy wzrost zdiagnozowanych osób z ASD, zapotrzebowanie na specjalistów w tej dziedzinie również będzie wzrastało. Wprowadzenie kwalifikacji Prowadzenie terapii osób ze spektrum autyzmu jest niezbędne ze względu na coraz większe występowanie zaburzeń w tym obszarze, a tym samym zwiększającą się liczbę osób, pracujących z takimi pacjentami. Standaryzacja kwalifikacji ma na celu wprowadzenie spójnych wymagań i standardów pracy dla kandydatów na terapeutów osób z ASD pracujących w całym kraju. Taka kwalifikacja znacząco podniesie jakość świadczonych usług wykonywanych przez terapeutów. 1. Epidemiology of Autism Spectrum Disorder (2014) 2. https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/wsparcie-osob-z-autyzmem-i-zespolem-aspergera.html 3. https://synapsis.org.pl/autyzm/ 4. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/autism-spectrum-disorders 5. The Prevalence of Parent-Reported Autism Spectrum Disorder Among US Children. Kogan MD, Vladutiu CJ, Schieve LA, Ghandour RM, Blumberg SJ, Zablotsky B, Perrin JM, Shattuck P, Kuhlthau KA, Harwood RL, Pediatrics. 2018 Dec; 142(6) 6. Translational Pediatric, Autism spectrum disorder: definition, epidemiology, causes, and clinical evaluation, 2020 Feb; 9(Suppl 1) oraz CDC Centers for Disease Control end Prevention 27 marca 2020.

Obecnie w rejestrze ZRK nie ma kwalifikacji obejmujących zagadnienie terapii osób z autyzmem.

1. Metody przeprowadzania walidacji
Weryfikacja efektów uczenia się złożona jest z dwóch części: części teoretycznej oraz części praktycznej.
W części teoretycznej stosuje się metodę testu teoretycznego.
Warunkiem przystąpienia do części praktycznej jest pozytywny wynik testu teoretycznego.
Podczas części praktycznej stosuje się metody:
1) obserwacji w warunkach symulowanych;
2) analizy dowodów i deklaracji (program terapeutyczny z osobą z zaburzeniami ze spektrum autyzmu obejmujący minimum: opis podopiecznego na podstawie wywiadu i obserwacji, mocne strony i obszary wymagające szczególnego wsparcia, wyniki diagnozy funkcjonalnej, cele terapeutyczne, strategie: komunikacyjne, pracy z zachowaniami niepożądanymi, strukturalizacji czasu i przestrzeni, metodykę pracy; 40-minutowe nagranie z zajęć z podopiecznym (przechowywane i przetwarzane zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz. Urz. UE L 119 z 04.05.2016, str. 1, z późn. zm.), podczas których realizowany jest plan pracy z osobą z zaburzeniami ze spektrum autyzmu;
3) wywiadu swobodnego.

Osoba przystępująca do weryfikacji efektów uczenia się jest zobowiązana do opracowania i przedstawienia komisji walidacyjnej programu terapeutycznego (IPET) z osobą z zaburzeniami ze spektrum autyzmu na podstawie własnej praktyki. Należy w nim uwzględnić strategie pracy związane z rozwojem poszczególnych sfer funkcjonowania, zachowaniami niepożądanymi, komunikacją alternatywną i wspomagającą, współpracą z rodziną oraz dołączyć 40-minutowe nagranie z zajęć z podopiecznym (nagrania zostaną zabezpieczone na podstawie dokumentu dotyczącego ochrony danych osobowych i wizerunku, zgodnego z ogólnym rozporządzeniem o ochronie danych). Dodatkowo komisja walidacyjna podczas części praktycznej przeprowadza wywiad swobodny z osobą przystępującą do weryfikacji efektów uczenia się, odnosząc się do analizy materiałów dostarczonych przez osobę przystępującą do walidacji. Instytucja certyfikująca ma obowiązek poinformować kandydatów o szczegółowych wymaganiach dotyczących materiałów, które będą weryfikowane w ramach metody analizy dowodów i deklaracji (w tym o temacie planu pracy z osobą z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, nagrania, innych dokumentów).

2. Wymagania dotyczące osób przeprowadzających walidację
Weryfikację efektów uczenia się przeprowadza komisja walidacyjna składająca się z co najmniej dwóch osób - przewodniczącego oraz członka komisji, z których każda posiada: 1) minimum wykształcenie wyższe magisterskie (kwalifikacja pełna na poziomie 7 PRK zgodnie z art. 8 ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz. U. z 2024 r. poz. 1606) psychologiczne lub pedagogiczne; 2) minimum pięcioletni udokumentowany staż pracy w instytucjach pracujących z osobami z zaburzeniem ze spektrum autyzmu; 3) udokumentowane ukończenie co najmniej 200 godzin szkoleniowych kursów lub szkoleń z zakresu pracy z osobami z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Komisja walidacyjna podejmuje decyzję o pozytywnym zaliczeniu części praktycznej, decydujący głos należy do przewodniczącego komisji.

3. Wymagania dotyczące warunków organizacyjnych i materialnych do przeprowadzania walidacji
Instytucja certyfikująca do prawidłowego i bezpiecznego przeprowadzenia walidacji zapewnia:
1) test teoretyczny obejmujący swoim zakresem efekty uczenia się opisane w zestawie 1 - posługiwanie się wiedzą z zakresu diagnozy, funkcjonowania i terapii osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu;
2) sprzęt multimedialny;
3) salę egzaminacyjną umożliwiająca przeprowadzenie testu teoretycznego;
4) pomieszczenie do przeprowadzenia indywidualnych wywiadów z osobami podlegającymi weryfikacji na etapie części praktycznej. Instytucja certyfikująca może zapewniać wsparcie doradcy walidacyjnego dla osoby przystępującej do weryfikacji uczenia się w zakresie identyfikowania oraz dokumentowania posiadanych efektów uczenia się oraz ich rzetelnym udokumentowaniu na potrzeby walidacji. Korzystanie z tego wsparcia nie jest obowiązkowe. Doradca walidacyjny udziela informacji dotyczących przebiegu walidacji, wymagań związanych z przystąpieniem do weryfikacji efektów uczenia się oraz kryteriów i sposobów oceny.
Doradcą walidacyjnym może być osoba, która posiada:
1) udokumentowany co najmniej pięcioletni staż pracy w instytucjach pracujących z osobami z zaburzeniami ze spektrum autyzmu;
2) minimum 2-letnie doświadczenie w weryfikowaniu efektów uczenia się lub ocenie kompetencji;
3) wiedzę z obszaru metod walidacyjnych i narzędzi wykorzystywanych przy identyfikowaniu i dokumentowaniu kompetencji;
4) wykształcenie minimum magisterskie w zakresie pedagogiki lub psychologii. Instytucja certyfikująca, zapewnia warunki umożliwiające osobom przystępującym do weryfikacji uczenia się przeprowadzenie indywidualnej rozmowy z doradcą walidacyjnym.

W konsultacjach środowiskowych wniosku wzięło udział 7 podmiotów, w tym 3 (tj. Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Autyzmem w Gorzowie Wielkopolskim, Polskie Towarzystwo Psychoterapii Psychodynamicznej, Fundacja Dom Autysty) zaaprobowało wniosek, 2 (tj. Sekcja Naukowa Terapii Rodzin Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, Forum Związków Zawodowych) wyraziły negatywną opinię, NIPiP nie wyraziła opinii w tym zakresie, a Federacja Porozumienie Zielonogórskie nie zgłosiła uwag. Uwagi z konsultacji dotyczyły m.in. kwestii powielania kompetencji ujętych w ww. wniosku z kompetencjami nabywanymi w różnych formach kształcenia. Ponadto wskazano, by usunąć z treści wniosku zagadnienia odnoszące się do wykorzystywania terapii integracji sensorycznej, co nie zostało uwzględnione, gdyż Wnioskodawca podkreślił, iż problemy przetwarzania sensorycznego są wysoce częste u osób z ASD, a osoba pracująca z osobami ze spektrum autyzmu powinna je zauważać i uwzględniać w swoich działaniach terapeutycznych. W wyniku uwag opis kwalifikacji został uzupełniony o absolwentów kierunku pedagogika specjalna w części dotyczącej grup osób zainteresowanych kwalifikacją, a w opisie typowych możliwości wykorzystania kwalifikacji - o osoby świadczące usługi asystenta osoby niepełnosprawnej, opiekunów wytchnieniowych osób z ASD oraz pielęgniarki. W pozostałych stanowiskach natomiast wyraźnie podkreślano potrzebę realizacji usług w zakresie określnym w konsultowanym wniosku, ze względu na systematyczny wzrost osób z diagnozą ASD, a także potrzebę utrzymania właściwych standardów pracy z tymi osobami.